ارسال‌کننده : علی در : 95/5/29 4:45 صبح
تحقیق کانی تحت فایل ورد (word) دارای 7 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد تحقیق کانی تحت فایل ورد (word) کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی تحقیق کانی تحت فایل ورد (word) ،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن تحقیق کانی تحت فایل ورد (word) :
کانی از واژه‌ی فارسی کان گرفته شده است که در زبان عربی به آن معدن گفته می‌شود. بنابراین، کانی به ماده‌ای گفته می‌شود که به طور طبیعی از معدن(کان) به دست می‌آید. موادی مانند شیشه، چینی، آلیاژهای گوناگون، که انسان آنها را ساخته است، و موادی مانند مروارید صدف، استخوان، عاج و بسیاری دیگر، که جان‌داران می‌سازند، کانی نیستند.
کانی ماده‌ی طبیعی، غیرآلی، بلوری و جامد است که در ترکیب سنگ‌های پوسته‌ی زمین یافت می‌شود. برخی کانی‌ها از یک عنصر خالص و بسیاری از آنها از دو یا چند عنصر درست شده‌اند. در هر صورت، کانی‌ها ترکیب شیمیایی معینی دارند.
کلمات کلیدی :
ارسال‌کننده : علی در : 95/5/29 4:44 صبح
مقاله تکنولوژی کابل تحت فایل ورد (word) دارای 28 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد مقاله تکنولوژی کابل تحت فایل ورد (word) کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله تکنولوژی کابل تحت فایل ورد (word) ،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن مقاله تکنولوژی کابل تحت فایل ورد (word) :
تکنولوژی کابل
فهرست مطالب
فصل اول 1
1-1 سیم ها و کابل ها در صنعت برق 1
1-2 یاداوری تعاریف فیزیکی از مشخصات مواد 2
3-1 خواص و کاربرد فلزات غیر آهنی 4
4-1 فلزات هادی برای خط انتقال انرژی 6
5-1 مقایسه مشخصات فلزات و الیاژها 8
فصل دوم 10
عایق های الکتریکی در کابل 10
1-2 تعاریف فیزیک برای عایق ها 10
2-2 خواص عایقها 12
3-2 انواع عایق ها از نظر ساختمان شیمیائی 14
4-2 انواع عایق از نظر مواد استعمال 15
5-2 شناخت عایق های متداول در کابل سازی 15
عایق های مصنوعی 20
روغن های عایق 22
عایق های گازی 24
فصل اول
1-1 سیم ها و کابل ها در صنعت برق
در ارزش حیاتی انرژی الکتریکی، می گویند که خون رگهای جهان صنعت می باشد. و این توصیف خود نقش سازنده تولید و انتقال وتزوعی نیروی برق را بیان می کند.
ظاهرا تصور می شود که هزینه عمده استفاده از این انرژی فقط مربوط به تولید است، در حالیکه مراکز نیرو با همه تاسیسات وتجهیزات خود که به منزله قلب سیستم است حدود 30 تا 35 درصد از هزینه را به خود اختصاص می دهد و 65 تا 70 درصد کل هزینه تاسیسات مربوط به سیستم برق رسانی است.
مراحل برق رسانی نیز شامل موارد زیر است:
– انتقال انرژی از نیروگاه ها به فواصل طولانی که با فشار قوی انجام می گیرد.
– پخش انرژی که با ولتاژهای متوسط از یک خط انتقال فشار قوی صورت می گیرد تا انرژی مراکز عمده مصرف یک ناحیه را تامین کند.
– توزیع انرژی برق که با ولتاژهای معمولی از مراکز پست های فرعی هر ناحیه انجام می گیرد و برق مصرف خانگی یا صنعتی و کشاورزی را می رساند.
در تمام موارد فوق نیز، هزینه عمده برق رسانی را قیمت سیم های هادی انرژی در بر میگیرد و برای اینکه در هر موقع از شب و روز بتوان از جریان برق بمنزله یک منبع مطمئن انرژی استفاده شود تا روشنایی و گرما و نیروی محرکه صنایع تامین گردد، لازم است در هر مرحله ای از برق رسانی از هادی های مناسب استفاده شود که شبکه مشخصات زیر را داشته باشد:
1- اطمینان کار
2- امکان رفع فوری نواقص
3- تامین حداقل شرایط قابل قبول با کمترین هزینه.
حال برای شناخت از تکنولوژی سیم ها و کابل های مورد مصرف در صنایع الکتریکی و کیفیت انتخاب و کاربرد آنها مباحثی بر این شرح بررسی می شود:
فلزات هادی- عایق های الکتریکی – انواع سیم ها- ساختمان و ارگذاشتن کابل ها.
قبل از آغاز بحث، برخی از تعاریف فیزیکی و مشخصات مواد بطور ساده یادآوری می شود و همچنین جداول و علائم و مقررات استاندارد در هر زمینه نیز درجه شده است.
1-2 یاداوری تعاریف فیزیکی از مشخصات مواد
ساختمان ماده
موادی که بطریق شیمیائی به مواد ساده تری تجزیه نشوند و از اتم های نظیر تشکیل یافته باشند مواد اصلی یا عناصر نام دارند. مجموعا 102 عنصر شناخته شده اند که از آنها 13 عنصر را بطور مصنوعی می توان بدست آورد.
اتم – کوچکترین جز یک عنصر شیمیائی که قابل تجزیه شدن به اجزا کوچکتر نباشد. اتم از هسته و الکترون هائی تشکیل یافته است که بدور هسته می چرخند.
ملکول- کوچکترین جز یک جسم است که با وسائل مکانیکی قابل تقسیم شدن با جزا کوچکتر نمی باشد و از اتم های نظیر یا غیر نظیر تشکیل یافته است که بطریق شیمیائی می توان آنها را جدا کرد.
حالات مواد
مواد اصلی شیمیائی به فلزات و غیر فلزات تقسیم بندی می شود. فلزات در درجه حرارت معمولی باستثنای جیوه، همگی جامدند و غیر فلزات (شبه فلزات) همگلی جامد یا گازی هستند (بجز برم که مایع است) فلزات به آهنی و غیر آهنی و همچنین فلزات سبک و سنگین تقسیم می شود.
جرم مخصوص – نسبت جرم m برحجم v را جرم مخصوص می گویند:
مقاومت مخصوص – مقاومت الکتریکی سیمی بطول یک متر و مقطع یک میلیمتر مربع را مقاومت مخصوص آن سیم می گویند که ممکن است دردرجات حرارت مختلف داده شود و علامت اختصاری آن است.
برای مایعات از واحد اهم سانتیمتر مربع بر سانتیمتر یا اهم سانتیمتر استفاده می شود.
برای عایق ها نیز اهم سانتیمتر یا ما اهم سانتیمتر بکار می رود.
قابلیت هدایت X- مقدار عکس مقاومت مخصوص را قابلیت هدایت می گویند.
ضریب حرارت – ضریب حرارت نشان می دهد که مقاومت هر اهم از جسمی در مقابل بالارفتن درجه حرارت باندازه یک سانتی گراد چقدر تغییر می کند (اضافه می شود یا کم می شود) واحد آن درجه/1 یا 1/grd می باشد.
مقاومت رویه- عبارت است از مقاومت در سطح عایق بین دو الکترود (دو قطعه فلزی در فاصله 10 میلی متر با ولتاژ 100 ولت و یا ولتاژ آزمایش 1000 ولت)
استحکام الکتریکی Ed- مقدار موثر ولتاژ متناوبی که بین دو الکترود واقع در نمونه آزمایش موجود بوده و باعث جرقه زدن می شود.
استحکام الکتریکی Ed- برابر نسبت ولتاژ آزمایش به ضخامت نمونه تحت آزمایش می باشد.
انبساط طولی (انبساط خطی) – عبارت است از افزایش طولی برحسب میکرومتر که یک میله بطول یک متر در اثر بالا رفتن درجه حرارت باندازه یک درجه سانتیگراد پیدا می کند. مقدار تغییرات طولی به نسبت درجات حرارت بیک نسبت نیست.
3-1 خواص و کاربرد فلزات غیر آهنی
مس (cu)- فلز چکش خوار و قابل خم شدن است و کارکرد در روی آن آسان است. در مقابل حرارت دوام زیادی دارد و در مقابل اسیدها و بازها مقاوم است. در برابر تشیکل نمک (بجز نوشادر، آمونیاک و گوگرد) نیز دوام دارد. قابلیت لحیم کاری، اتصالات مطمئن، در کلید ها و بست های برقی را دارد. قابلیت جوش دادن و ریختن آن خوب نیست. نسبت به درجه خواص مس در محصولات غلطکی، پرس و بویژه قابلیت هدایت الکتریکی آن خوب و قابل استفاده می باشد.
آلومینیوم (Al)- قابلیت کوره کاری و چکش خواری دارد، جوش دادن و قابل ریخته شدن آن میسر و در برابر زنگ زدگی مقاوم است.
در برابر اسیدها و بازها، غیر مقاوم بوده و با بست های پیچی نامطمئن است. هادی الکتریکی خوبی بوده و برای تهیه ورق های – بسیار نازک، لوله ها، میله ها و شاسی رادیو، حفاظت در مقابل نفوذ امواج و همچنین برای روتورهای فقسی در الکترو موتورها مناسب است.
سرب(pb) – قابل پرسکاری و چکش خوار یو غلطک زدن و لحیک کاری است. درمقابل اسید مقاوم بوده و فلز بسیار نرمی است. اتصال های سربی مثل اتصالات مسی، سمی است و در صفحه های باطری و پوشش سربی کابل ها، لوله ها، واشرها، سرنج، سفیدآب سرب و دستگاههای شیمیائی بکار می رود.
قلع (Sn)- قابلیت ذوب شدن و خم کردن و غلطک زدن دارد و چکش خوار است. برای لحیم کاری بسیار با اهمیت است. برای قلع اندود کردن سیم ها و ورق ها بکار می رود.
روی (Zn)- بخوبی قابلیت ریختن دارد و در حرارت 100 تا 150 درجه سانتیگراد چکش خوار است، قابل غلطک زدن، کشیدن و مقاوم در برابر زنگ زدگی بوده ولی در برابر اسیدها و بازها دوام ندارد. برای الکترودپیل ها، پوشش ها و بعنوان تهیه آلیاز برنج، مفرغ قابل استفاده است.
نیکل خام (Ni)- قابلیت کش آمدن، غلطک زدن، چکش خواری و جوش دادن دارد. خاصیت مغناطیسی و قابلیت صیقلی کردن در درجه گرمای معمولی، مقاوم در برابر زنگ زدگی و بالابردن خاصیت قابلیت نفوذ مغناطیسی دارد. در آکومولاتورها و آب – نیکل دادن فلزات و تهیه آلیاژهای نیکل و کنستانتان و ورق های بسیار نازک مورد استفاده قرار می گیرد.
آلیاژهای مس – ترکیبات مختلف از مس با سایر فلزات، انواع آلیاژها برنج را تشکیل می دهد که بخوبی قابل ریختن، براده گیری، لحیم کاری و قابلیت هدایت بسیار خوب، غیر مغناطیسی و مقاوم در برابر آب سرد و گرم و بخار و حساسیت کم در برابر محلول های آب و گاز می باشد. اگر درصد مس آن زیاد باشد در حالت سردی و با درصد کم مس و همچنین در حالت گرمی قابلیت شکل دادن دارد.
آلیاژهای نیکل – نیکل دارای قوه رنگ دهی زیاد است و آلیاژ را سفید رنگ می کند. مقدار مقاومت الکتریکی را بالا برده و تغییر مقاومت را با درجه حرارت کم می کند (برای مقاومت ثابت مثل کنستانتان مناسب است)
آلیاژهای منیزیم – این آلیاژها، جرم مخصوص کم با نقطه ذوب پائین دارند و بخوبی قابل براده گیری با ضریب الاستیسیته خیلی کم و غیر حساس در مقابل بارهای ضربه ای می باشند. قابل لحیم کاری نیستند ولی تحت شرایطی قابل جون دادن هستند. فقط در حالت گرم قابل تغییر شکل دادن هستند. چون براده های منیزیم باسانی قابل سوختن است در موقع براده گیری آن بایداحتیاط شود.
4-1 فلزات هادی برای خط انتقال انرژی
سیم آلومینیومی:
سیم های آلومینیومی داریا 5/99درصد آلومینیوم و 5/0 درصد از فلزات دیگر می باشد. مقاومت مخصوص آن در 20 درجه سانتیگراد میکرو اهم سانتیمتر است که در حدود 6/1 برابر مقاومت مخصوص مس سخت می باشد. در خطوط هوائی استفاده از آلومینیوم از نظر مقاومت مکانیکی جالب نیست و با انتخاب سیم آلومینیوم در خطوط هوائی ناچار باید فواصل پایه ها را کوتاه تر کرد و همینامر سبب افزایش تعداد پایه و در نتیجه بالا رفتن هزینه می گردد. لذا آلومینیوم را همراه با فولاد بکار می برند. در کابل های عایق عیب عمده استفاده از آلومینوم در مقایسه با مس در این است که در مقاومت های مساوی قطر کابل بزرگتر شده و حجم مواد عایق بیشتر می شود.
سیم آلملیک Almelec یا Aldrey
این فلزات آلیاژی است که 3/98 درصد آلومینوم و مقدار کمی منیزیم و سیلیسیم دارد که پس از آب دادن و زدن و دوباره پختن درست شده است و هدایت ویژه آن 10 درصد از آلومینیوم خالص کمتر است یعنی 10 درصد مقاومت مخصوص بیشتری دارد ( میکرواهم سانتیمتر است) ولی این آلیاژمقاومت مکانیکی درحد گسیختگی 67 درصد از آلومینیوم خالص بیشتر است یعنی اگر مقاومت مکانیکی در حد گسیختگی برای آلومینیوم 16 تا 19 کیلوگرم بر میلیمتر مربع می باشد. این فلز نسبت به (آلومینیوم –فولاد) دو عیب دارد، یکی اینکه قابلیت انبساط آن بیشتر است که مجبور به انتخاب پایه های بلندتر می شویم، دوم اینکه سبکتر از (آلومینیوم – فولاد) می باشد لذا در مقابل باد، انحراف بیشتری خواهد داشت.
سیم آلومینیوم – فولاد: این کابل ها در وسط یک هسته از رشته های فولاد گالوانیزه و در بیرون آن رشته های آلومینیومی دارد. مقامت مکانیکی آن بستگی به تعداد رشته های فولاد و آلومینیوم دارد. با نسبت های معمولی، مقاومت مخصوص آن کابل ها در حدود 5/3 میکرواهم سانتیمتر یعنی دو برابر مس و مقاومت مکانیکی آن 45 برابر مس می باشد. کابل هائی نیز از آلملیک و فولاد وجود دارد که در آن بجای آلومینیوم ، آلیاژ الملیک بکار رفته است.
سیم مس – فولاد (کاپرولد copper weld)
این هادی دارای مغز فولادی است که از فلز مس پوشیده شده است. مقاومت مکانیکی آن در حد گسیختگی 70 الی 100 کیلوگرم بر میلیمتر مربع می باشد. هدایت مخصوص آن یک چهارم هدایت مخصوص مس ونصف هدایت مخصوص آلومینیوم – فولاد می باشد.
اگر شدت جریان باندازه کافی ضعیف باشد انتخاب سطح مقطع از روی ملاحظات مکانیکی تعیین می شود.مزایای این سیم نسبت به سیم مسی عبارت است از:
الف – وزن کمتری دارد
ب – فواصل پایه های حامل را می توان طولانی تر انتخاب کرد.
ج)- قیمت هر کیلوگرم آن ارزانتر است.
لذا بیشتر بعنوان کابل زمین در خطوط فشار قوی و یا کابل های حامل بکار برده می شود.
سیم فولادی – از فولاد اغلب به عنوان کابل زمین استفاده می شود و دو نوع دارد یکی فولاد با مقاومت مکانیکی در حد گسیختگی 140 کیلوگرم بر میلیمتر مربع که کربن کمتری دارد و دیگری فولاد با کربن بیشتر و مقاومت مکانیکی در حد گسیختگی 180 کیلوگرم بر میلیمتر مربع که بهر حال در کابل های آلومینیوم – فولاد و آلملیک – فولاد یا کابل های زمینی، از نوع دوم بطور متداول زیاد مصرف می شود.
سیم مس سخت- مس از نوع الکترولیتی با درجه خلوط 96/99 درصد هدایت خوب دارد که خیلی خالص ولی (زده شده) با مقاومت مخصوص 76/1 یعنی 98 درصد هدایت مس (دوباره پخته) را دارد.
سیم مس نیمه سخت – در شبکه های فشار ضعیف از نوعی مس نیمه سخت استفاده می شود که مقاومت مکانیکی آن در حد گیسختگی 32 کیلوگرم بر میلیمتر مربع می باشد و فاصله بین پایه ها از 50 متر تجاوز نمی کند.
سیم برنز تلفونیک – این سیم مقاومت مکانیکی بیشتر از سیم مسی دارد ولی هدایت الکتریکی آن ضعیف تر است. برنز الیاژی از مس و قلع است وهدایت الکتریکی آن 72 درصد هدایت مس و مقاومت مکانیکی آن متغیر و تا 75 کیلوگرم بر میلیمتر مربع می رسد.
نتیجه- سیم های مس وآلومینیوم – فولاد و آلملیک بیشتر لخت و در خطوط هوائی بکار می روند ولی مس و آلومینیوم برای سیم های عایق (کابل) بکار برده می شود.
5-1 مقایسه مشخصات فلزات و الیاژها
الف – مشخصات الکتریکی : در مقاومت الکتریکی مساوی، سیم آلومینیوم و آلملیک وآلومینیوم فولاد خیلی جالب تر از مس یا برنز هستند چون
– هر 100 کیلوگرم آلومینیوم جانشین 5/199 کیلوگرم مس می شود.
– هر 100 کیلوگرم آلملیک جانشین 181 کیلوگرم می می شود.
– هر 100 کیلوگرم آلومینیوم – فولاد جانشین 139 کیلوگرم مس می شود.
ب) مشخصات مکانیکی: با توجه به اینکه مقاومت مکانیکی یک سیم آلومینیومی به مقطع یک میلیمتر مربع 18 کیلوگرم و همچنین مقاومت مکانیکی برای مس 45 کیلوگرم و برای آلملیک 33 کیلوگرم و برای آلومینیوم – فولاد 35 کیلوگرم می باشد پس از نظر مکانیکی:
– هر 100 کیلوگرم آلومینیوم جانشین 132 کیلوگرم مس می شود.
– هر 100 کیلوگرم آلملیک جانشین 240 کیلوگرم مس می شود.
– هر 100 کیلوگرم آلومینیوم – فولاد جانشین 190 کیلوگرم مس می شود.چون قیمت هر کیلوگرم کابل (با مقاومت اهمی مساوی در هر کیلومتر) برای مس بیشتر از آلومینیوم و آلملیک می باشد لذا از نظر اقتصادی بکار بردن آلومینیوم و بویژه آلملیک و آلومینیوم.
– فولاد مقرون بصرفه می باشد.
فصل دوم
عایق های الکتریکی در کابل
برای ساختن ماشین ها و اسباب های الکتریکی و همچنین هادی های برق دو نوع ماده لازم است که یکی برای عبور دادن الکترون ها می باشد و بنام فلزات هادی برق بررسی شدند. دومین ماده مورد نیاز،موادی هستندکه مانع عبور الکترون ها می شود که به آن ها عایق برق می گویند. و لذا عایق ها نیز از همان ارزش هادی ها بهره مندند. چه بدون وجود عایق ها، امکان استفاده از انرژی برق میسر نیست و از آنجائیکه عایق های الکتریکی برعکس هادی ها، وظیفه دارند که مانع پخش جریان شده و مسیر جریان های الکتریکی را محدود می کنند، لذا عایق ها باید خواص ویژه ای داشته باشند که قبل از ذکر این خواص چند تعریف فیزیکی برای عایق ها یادآوری می شود.
1-2 تعاریف فیزیک برای عایق ها
اختلاف سطح انهدامی و استقامت الکتریکی عایق:
فار الکتریکی موثر یک جریان متناوب سینوسی که سبب انهدام عایق می شود اختلاف سطح انهدامی آن عایق نام دارد در طول آزمایش عایق اختلاف سطح بایستی یکنواخت از صفر تا اختلاف سطح انهدامی بالا رود و حدود 20 ثانیه طول می کشد. استقامت الکتریکی عایق برابر است با خارج قسمت اختلاف سطح انهدامی بر کوچکترین فاصله بین دو الکترودی که عایق بین آن قرار گرفته است. برای نمونه استقامت الکتریکی چند عایق که در صنعت برق متداول است در جدول زیر مندرج است.
نوع عایق ضخامت میلیمتر استقامت الکتریکی kv/mm ضخامت میلیمتر استقامت الکتریکی kv/mm
کاغذ خشک
کاغذ اغشته بروغن
پارچه کتانی لاکی
پرس ایشپان
مقوای الکتریکی
طلق نسوز
چینی 06/0
نازک
3/0
2/0
2/0
1/0
2 9
50
26
25
40
88
16 25/0
ضخیم
3
3
3
5/0
15 6
40
12
9
21
26
9
مقاومت الکتریکی عایق: مقاومت الکتریکی عایق عبارت است از مقاومتی که توسط پل های اندازه گیری مقاومت با جریان دائم سنجیده می شود. مقاومت عایقی از قانون اهم پیروی نمی کند، زیرا در عایق ها جریان متناوب با اختلاف سطح ترفی نمی کند بلکه میزان صعود آن بیشتر است. مطابق استاندارد معمولا دو نوع مقاومت برای عایق ها تعریف می شود:
1- مقاومت داخلی عایق که عبارت است از خارج قسمت اختلاف سطح دو الکترود به جریانی که از آن عبور می کند.
2- مقاومت سطحی عایق عبارت است از خارج قسمت اختلاف سطح دو الکترود به جریانی هک از سطح خارجی عایق عبور می کند این مقاومت در اثر نشت رطوبت هوا روی سطح خارجی عایق و یا رسوبات دیگر که کم و بیش سطح خارجی عایق را هادی می کند ظاهر می شود.
جریان خزنده سطحی عایق: جریان سطحی، جریانی است که روی سطح خارجی عایق، بین دو الکترود که نسبت بهم اختلاف پتانسیل داشته باشند عبور می کند. چنانچه در روی سطح خارجی عایق عوامل موثر خارجی مانند رطوبت، کثافات واجسام خارجی رسوب می کند، اولا ضریب هدایت الکتریکی سطح عایق زیاد می شود و ثانیا در اثر شدت جریان سطحی که از آن عبور می کند عایق خورده شده و منهدم می شود .
برای بالا بردن استقامت عایقی در برابر جریان خزنده باید سطح خارجی عایق را لاک زده و یا لعاب داده شود. روغن نیز از عوامل خوبی است که اگر عایق درون آن قرار گیرد استقامت آن در برابر جریان خزنده افزایش می یابد.
2-2 خواص عایقها
الف- خواص الکتریکی
1- مقاومت مخصوص الکتریکی آنها خیلی زیاد باشد یا بعبارت دیگر ضریب هدایت خیلی کم داشته باشد.
2- استقامت الکتریکی آنها زیاد باشد.
3- ضریب عایقی خوب داشته باشد.
4- استقامت الکتریکی آن در مقابل جریان های سطح خزنده زیاد باشد.
5- ضریب تلف عایقی آن خیلی کم باشد.
ب- خواص مکانیکی
از آنجائیکه کیفیت مصرف عایق ها در دستگاههای مختلف متفاوت است، علاوه بر در نظر گرفتن خواص الکتریکی، باید خواص مکانیکی عایق ها نیز در نظر گرفته شود. این خواص شامل است بر تحمل فشار و کشش – پایداری در مقابل حرارت – غیر قابل اشتعال – کمی تغییرات حجمی دراثر حرارت – پایداری و مقاومت در برابر جرقه.
ج- خواص شیمیائی:
برای آنکه عایق ها ثبات شیمیائی داشته باشند باید استقامت آن ها در مقابل ازن Ozon و روغن ها و نداشتن اسیدوعدم رخنه گازها مناسب باشد.
د- دوام عایق در برابر شرایط جوی:
عایق ها باید رطوبت آب را در خود جذب نکنند و در اثر رطوبت و تغییرات هوا پوسته پوسته نشوند.
هـ – طول عمر عایق ها: عایق ها باید در برابر باد و باران و نفوذ آب مقاوم باشند و خواص فیزیکی و شیمیائی و مکانیکی عایق در برابر اثر لحظه ای حرارت زیاد و کم ثابت بماند.
و – قابلیت تغییر شکل دادن عایق:
عایق ها باید براحتی بفرم های زیر در آیند:
– ورقه ورقه شدن
– شکل پذیری بحالات مختلف
– یکنواخت و هموژن باشند
– استقامت در مقابل ترک خوردن و پریدن
– قابل ریخته گری بودن باشند
– قابلیت پرداخت و صیقلی کردن داشته باشند.
نتیجه: با ذکر خواص فوق برای عایق ها یادآوری می شود که مواد عایق همگی دارای کل خواص در حد عالی ان نمی باشند و از ان، مناسب ترین نوع را باید انتخاب کرد.
3-2 انواع عایق ها از نظر ساختمان شیمیائی
الف – مواد طبیعی مانند مرمر – پلیمر- آسپست – تالک متراکم – چوب – مواد دالیافی
ب- مواد مصنوعی معدنی – شیشه – میکرانیت – سرامیک
ج- مواد مصنوعی تصفیه شده شیمیائی که از تغییرات شیمیائی مواد طبیعی با مبدا گیاهی و حیوانی بدست می آیند که عبارتند از :
1- از شیرکازئین – شاخ مصنوعی – گالالیت.
2- از سلولز مانند سلوفان – سلولوئید- ریون- مقوای الکتریکی – شیشه سلولوئیدی – پرسیان – تریانول – فیبر ولگانیزه.
3- از کائوچوک طبیعی مانند لاستیک نرم – لاستیک سخت.
د – مواد مصنوعی آلی تمام سنتتیک – این مواد از ملکول های کربن دار کاملا تازه بوده و مواد تشکیل دهنده آنها کربن و روغن های معدنی و گازهای معدنی است که در کل شامل دورو پلاست ها و ترموپلاستها می باشند.
دروپلاستها:
مواد سختی پذیر- این مواد در ضمن و یا پس از دادن حرارت قابلیت شکل گرفتن خود را از دست می دهند و بصورت جسم سختی در میایند که دیگر نرم نمی شوند مانند فنون پلاست ها و آمینوپلاست ها و مواد پلی استر و صمغ ریختگی.
ترموپلاستها:
این ها مواد سختی ناپذیرند که در اثر حرارت نرم شده و در نتیجه قابل شکل گرفتن می شوند مانند pvc- پلی امید – پلیکربنات ها – پروپیلن ، مواد کائوچوی مصنوعی – سیلیکون ها
4-2 انواع عایق از نظر مواد استعمال
عایق ها با توجه به موارد استعمالشان به سه گروه تقسیم می شوند:
گروه اول – عایق هائیکه شکل ظاهری وخارجی دستگاهی را تشکیل می دهند مثل سوفالین و چینی و عایقهای پرسی کائو چوئی و باکالیت.
گروه دوم – عایق هائیکه برای روپوش ان قسمت که زیر اختلاف پتانسیل قرار میگیرد و یا جریان از آن عبور می کند بکار می رود، مثل لاستیک و طلق نسوز و لاک و مقوای نسوز و کاغذ و مشتقات آنها.
گروه سوم – عایق هائی که برای پرکردن فضا و منافذ خالی در دستگاههای الکتریکی بکار برده می شود مانند روغن، قیر و گاز.
5-2 شناخت عایق های متداول در کابل سازی
عایق های طبیعی
1- چینی: از همان موقعی که از چینی ها برای عایق ها و مقره ها در هوای آزاد استفاده گردید، سازندگان لوازم برقی باهمیت و ارزش چینی و سوفالین پی بردند. خمیر کردن چینی با آب کاملا تصفیه شده انجام می گیرد تا املاح موجود در آب مصرفی بخصوص نمک، از تغییر دادن و خراب کردن خواص الکتریکی و مکانیکی چینی جلوگیری کند. برای جلوگیری از کثیف شدن سریع چینی آن را لعاب می دهند تا همچنین از نفوذ رطوبت بداخل چینی مانع شود. لعابی که برای این منظور بکار می رود نوعی شیشه با درجه ذوب پائین است که رنگ دلخواه را به چینی می دهد، مثل چینی سفید یا قهوه ای و یا سبز. چینی های پررنگ نسبت به چینی سفید حرارت را بیشتر در خود نگه می دارند و لذا زودتر خشک شده و بر روی آن کمتر مه می نشیند. از بهترین خواص چینی با ثبات بودن آن از نظر شیمیائی و فیزیکی و جوی می باشد و در ضمن چون محترق نمی شود بقیمت ارزانتر نیز تولید می گردد لذا مورد استعمال آن در فشارهای قوی بسیار زیاد است. چینی استقامت ضربه ای کم دارد و تلفات دی الکتریکی آن نسبتا زیاد است.
2- استاتیت Steatit: استاتیت نوعی چینی است که در صنایع برقی خیلی متداول است. چون ضریب تلفات آن بمراتب از چینی کمتر است و بیشتر در ساختن دو شاخه، پریز و دو راهی و فیوز و قسمت های مختلف کلید و مقره و خازن ها بکار می رود.
3- شیشه: با آنکه شیشه از قدیمی ترین نوع عایق ها می باشد، لیکن بعلت شکننده بودن آن امروز فقط در مواردی بکار می رود که نتوان از چینی و سوفالین استفاده کرد و این عایق ها در اثر تابش اشعه خورشید کمتر از چینی گرم می شوند.
4- کاغذ: از آنجائیکه کاغذ، مایعات را بخود جذب می کند و همچنین نرم و قابل خمش می باشد عایق بسیار خوبی است و لذا در صنعت الکتروتکنیک مصرف بیشتری دارد بطوریکه برای روپوش سیم ها و صنعت کابل سازی و ساختمان ماشین های الکتریکی و ترانسفورماتورها و کلیه دستگاههای فشار قوی و جریان های قوی با فرکانس پائین بکار برده می شود. نحوه تولید کاغذ و عملیات مربوط به آسیا کردن و خرد کردن و پرس شدن کاغذ، خواص مکانیکی و الکتریکی مختلف به آن می دهد. مقاومت الکتریکی و ضریب تلف کاغذ نیز بستگی به مقدار رطوبت کاغذ دارد و هر چه کاغذ محکمتر و صاف تر و سنگین تر باشد مقدار ضریب عایقی واستقامت الکتریکی آن بیشتر است. مقاومت مخصوص کاغذهای عایق خیلی زیاد بوده و برای کاغذهای خشک در درجه حرارت معمولا تقریبا 2*1017 تا 3 اهم سانتیمتر می باشد. لیکن کاغذهای عایق در حوزه قوی بر اثر بروز پدیده کرونا خراب می شوند که این خرابی در اثر ایجاد اوزن می باشد.
5- کاغذ آغشته بروغن معدنی : اگر کاغذهای نازک با ضخامت 01/0 تا 1/0 میلمتر را در خلا خشک کرده و وارد روغن کنیم عایق بسیار خوبی می شود که خواص عالی دارد و چون استقامت الکتریکی آن نیز بسیار زیاد است در ساختمان اغلب دستگاههای فشار قوی بکار برده می شود. هر چقدر فشار روغن بیشتر باشد استقامت الکتریکی کاغذ روغنی نیز افزایش می یابد. مقدار حرارت مجاز برای کاغذ آغشته بروغن در حدود 70 درجه سانتیگراد است.
6- پرس ایشپان: باچسباندن و فشردن چندین ورق کاغذ که هنوز نرم است انواع مقوا بدست می آید. یکی از انواع مقوا که فشردگی زیاد دارد و یک یا هر دو سطح آن صیقلی و پرداخت شده است مقوای بدست می آید که عایق خوبی است و لیکن بعلت جذب رطوبت بالا، در جهت ورقه ها ورم کرده و احیانا می ترکد.
7- کاغذ فشرده: ورقه های کاغذ که تحت حرارت و فشار زیاد پرس می شود یکی از بهترین عایق ها است که خواص الکتریکی مکانیکی بسیار خوبی داردو براحتی می توان باشکال مختلف در آورد. قابلیت تراشیدن و سوراخ کردن و پرداخت دارد و لذا در صنعت الکتروتکنیک خیلی زیاد مصرف می شود. این عایق در فضای آزاد و بدون سقف بویژه جاهائیکه رطوبت زیاد است قابل استفاده نمی باشد. همچنین با توجه به خواص آن در محل هائیکه ایجاد کرونا می شود و یا امکان جرقه و جود دارد نباید مورد استفاده قرار گیرد.
مورد استعمال عمده این عایق در ترانسفورماتورهای فشار قوی و کابل های سیم پیچی و عایق – بندی حلقه ها نسبت بهم و نسبت به هسته آهنی و صفحه تابلوی برق می باشد.
8- طلق نسوز: طلق نسوز خواص عایقی الکتریکی بسیار خوبی دارد که در مقابل حرارت و روغن ها با ثبات است و خواص آن از تمام مواد طبیعی دیگر بهتر است.
طلق های نسوز از نظر تجارتی به رنگ های مختلف دسته بندی می شود از جمله طلق نسوز قرمز رنگ که بهترین خواص الکتریکی و عایقی را دارد که در ساختمان خازن ها و دستگاههای (فرکانس بالا) بکار برده می شود. طلق نسوز سبز رنگ در عایق بندی دستگاههای اندازه گیری و دستگاههای حرارتی ورزیستانس ها بکار برده می شود.
9- فیبر: از خیس کردن سلولز در کلرید روی کاغذ نازکی بدست می آید که بصورت محلول است که پس از عبور از محلول اسید سولفوریک خمیر مایه آن حاصل می شود و این خمیر پس از تمیز کردن و خشک کردن پرس می شود و بصورت ورقه هائی در ضخامت های مختلف درست می شود. سطح فیبر صیقلی بوده و در رنگ های دوردی، قرمز، سیاه عرضه می شود. فیبر علاوه بر خواص خوب مکانیکی، دارای خواص عالی الکتریکی نیز می باشد
و می تواند در ساختمان دستگاههای الکتریکی مورد استفاده قرار گیرد. فیبر در برابر روغن باثبات بوده و گازها نمی توانند در آن نفوذ کنند. فیبر در درجه 100سانتیگراد به بالا، شکننده می شود. لذا فیبر را با لاک و یا پارافین آغشته می کنند.
کلمات کلیدی :
ارسال‌کننده : علی در : 95/5/29 4:44 صبح
تحقیق تاریخچه چاروق دوزی تحت فایل ورد (word) دارای 20 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد تحقیق تاریخچه چاروق دوزی تحت فایل ورد (word) کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی تحقیق تاریخچه چاروق دوزی تحت فایل ورد (word) ،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن تحقیق تاریخچه چاروق دوزی تحت فایل ورد (word) :
چاروق دوزی هنر سنتی و دستی شهرستانهای قوچان و بجنورد می باشد و چاروق به نوعی پاپوش گفته می شود که شبیه به قایق بوده و در محل انگشتان پا با قوسی به طرف بالا برگشته است که درگذشته مورد مصرف عموم بوده با این تفاوت که چاروق برای طبقه اعیان دارای تزئینات بوده و مردم عادی بدون تزئین و ساده آن را استفاده می کردند
هدف از انجام این گزارش و تحقیق دراین مورد خاص ، نشان دادن این وصنعت بودکه مخصوص بجنورد است . ضمن آنکه بعد از تحقیق دراین مورد و دیدن مراحل کار خودم بیش از پیش به این حرفه مورد علاقمند شدم و امید آن دارم که بتوانم فرهنگ و آداب و رسوم سنتی منطقه خود را به خوبی بشناسانم .
عمده تحقیق میدانی بود به جز مواردی اندک که لازم بود از مقالات بهره گرفت .لازم است از استادکاران گرامی ،آقایان حسینعلی محمد زاده و حسین محمد زاده ، کمال تشکر و قدردانی راداشته باشم که در رجوع برای این تحقیق ،نهایت راهنمایی را برای من داشتند . همینطور از استاد گرامی ام ، سرکار خانم شریفی نیا که باعث شدند دید من نسبت به صنایع دستی کشور و فرهنگم بازتر شود .
مواد اولیه
چرم دباغی شده گاو و گوساله قالبهای چوبی ،نخ ابریشم ، نخ گلابتون ،نخ قندی ، ابزارکار کفاشی مانند مشته ، صیقال ،سوراخ کن و ............
دباغ خانه چرم
ساخت خودچرم سنتی است . چرم مورد نیاز برای ساخت چاروق را دباغی شده فراهم می کنند . قدیم دربجنورد ، دو دباغ خانه وجود داشته که چرم مورد نیاز چاروق دوزان را فراهم می کرده است . ولی الان در بیشتر از سه , چهار شهر کشور ، دباغ خانه وجود ندارد که می توان اصفهان ،همدان و زنجان را نام برد و کارگاه های آنها به همان صورت سبک قدیم است .
(( تهیه چرم دباغی به این ترتیب است که پــوست حیــوانی مانندگاو و یا گوسفند را بعد از ذبح از گوشت جدا کرده و پــشت ورویـش را درخمیر
آرد جو می خوابانند و بعـد از30-20 روزآن را خارج می کنـندکه بعد از این مدت ،موهـای پوست به راحتی با کاردک کنده می شــودو بعد از کنـــدن مــو و خشک شدن ، آن را درون خــــوراک مـازو قـــرار مـــی دهند که این مازو از میوه درختی درکردستـــــان تهـیه می شود و این میـــــوه شبیه به فندق بوده که میوه را کوبیـــــده و به آرد تبدیــل می کنند و درون آب حــــل می کنند و بعد از آن چــرم را درونش قرار می دهند و بعد از خارج نمـــودن از مازو , چرم را شسته و خشک می کنند و رنگ گیاهی روی سطح خــــارجی آن می مالند تابه رنگ نارنجی تا قرمز در آید و سپس این چرم دبــاغی شده را به شکل مثلث یا مستطیـــل برش می دهند .))
کلمات کلیدی :
ارسال‌کننده : علی در : 95/5/29 4:44 صبح
تحقیق تحلیل معماری موزه هنرهای معاصر تهران تحت فایل ورد (word) دارای 6 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد تحقیق تحلیل معماری موزه هنرهای معاصر تهران تحت فایل ورد (word) کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی تحقیق تحلیل معماری موزه هنرهای معاصر تهران تحت فایل ورد (word) ،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن تحقیق تحلیل معماری موزه هنرهای معاصر تهران تحت فایل ورد (word) :
موزه هنرهای معاصر در ضلع شمالی بلوار کشاورز و غرب پارک لاله واقع شده است و درسال ، فعالیت فرهنگی و هنری خود را آغاز کرد.این موزه در زمینی به وسعت مترمربع و پیرامون آن فضایی سبز و زیبا موسوم به پارک مجسمه با تندیس‌هایی ارزشمند از هنرمندان پر آوازه معاصر ایران و جهان قرار گرفته‌است.
ساختمان موزه ،که یکی از نمونه‌های با ارزش و کم همتای معماری نوین ایران است، با الهام از معماری سنتی ایران و مفاهیم فلسفی آن بنا شده است.
طراحی و معماری این بنا به دست کامران دیبا انجام گرفته است. هشتی، چهارسو، معبر و گذرگاه از جمله عناصر چشم‌نوازی هستند که بازدیدکنندگان هنر دوست را به تأمل در هنر و فرهنگ ایران زمین وا می‌دارند. موزه هنرهای معاصر مرکز فعالیت‌ها و رویدادهای مهم هنری ایران در زمینه هنرهای تجسمی به شمار می آید.
گالری موزه مکان برگزاری نمایشگاه‌های مختلف هنری است. به هنگام برپایی هر نمایشگاه، یک یا دو گالری نیز به نمایش گنجینه‌هایی از هنرمندان بزرگ جهان اختصاص می‌یابد.
ساختمان موزه تلفیقی ازمعماری مدرن و سنتی است که با الهام از بادگیرهای مناطق حاشیه کویر ایران ساخته شده است. تندیس‌هایی زیبا و با ارزش از هنرمندان معاصر همچون هنری مور، آلبرتو جیاکومتی و پرویز تناولی فضای سبز اطراف را به پارک مجسمه بدل ساخته است. بیننده مسیری چرخشی را در پیرامون فضای اصلی موزه می‌پیماید و پس از تماشای نگارخانه‌ها به هشتی می‌رسد در دل هشتی اثر زیبا و نوین ماده و فکر، که آن را هنرمند ژاپنی نوریوکی هاراگوچی، از روغن و پولاد ساخته است خود نمایی می‌کند.
ساختمان موزه هنرهای معاصر تهران به مثابه اثر ی هنری است که هنر معاصر ایران وبخشی از تاریخ هنر مدرن جهان را نمایندگی می کند.
معماری منحصر به فرد مدرن این موزه ، الهام گرفته شده ازمعماری سنتی ایرا ن است که مفهومی فلسفی با خود به همراه دارد و با استفاده ازطاقهای مرسوم روستایی ونورگیرهای برگرفته ازبادگیرهای کویری طراحی شده است. وطرح مارپیچ داخلی آن از الگویی کاملاً مدرن پیروی می کند.
این شیوه طراحی هم ادای دینی به معماری سنتی است و هم مبین این نکته که تلفیق این دو معماری (الهام از اصول معماری سنتی ومدرن )امکان پذیر است.
در طراحی موزه هنرهای معاصر دو دیدگاه مورد بررسی قرارگرفته که هر دو آنها به درستی انتخاب و مورد بازبینی قرار گرفتند: یکی در محوطه اطراف موزه است یعنی بوستان لاله که فضایی نسبتا بزرگ است و دیگری مسیر دسترسی به موزه که در کنار یکی از محورهای حرکتی پارک لاله قرار دارد.طراح موزه حیاط مرکزی را انتخاب کرد که علاوه بر اینکه یکی از نشانه های معماری ایرانی باشد بتواند به کمک آن فضایی مجزا از بوستان را ایجاد کند.
کلمات کلیدی :
ارسال‌کننده : علی در : 95/5/29 4:44 صبح
مقاله ابوالوفا بوز جانی تحت فایل ورد (word) دارای 17 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد مقاله ابوالوفا بوز جانی تحت فایل ورد (word) کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله ابوالوفا بوز جانی تحت فایل ورد (word) ،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن مقاله ابوالوفا بوز جانی تحت فایل ورد (word) :
ابوالوفا بوز جانی
اـ ابوالوفا بوز جانی 0
ابوالوفا محمدبن یحیی بن اسماعیل بورزجانی
(ریاضیدان و منجم معروف ایرانی (328ـ 388)
یکی از مفاخر علمی ایران و از بزرگترین ریاضیدان دوره اسلامی بوده است بنا به گفته ابن ندیم وی در روز چهارشنبه اول ماه رمضان سال 328 در شهر بوزجان (تربت جام فعلی) تولد یافت. علم عدد و هندسه را نزد عموی خود ابوعمرو مغازبی و دایی خود ابوعبدالله محمد بود هندسه آموخت. در سال 348 یعنی در سن بیست سالگی به عراق مهاجرت کرد و تا آخر عمر در بغداد می زیست.
ابن ندیم تاریخ درگذشت ابولاوفای بوزجانی را ذکر نکرده زیر کتاب الفهرست او تقریبا” 10 سال پیش از فوت بوزجانی اتمام پذیرفته است. ابن اثیر در کتاب الکامل فی التاریخ تاریخ درگذشت بوزجانی را سال 387 نوشته و ابن فلکان در وفیات الاعیان از وی نقل کرده است. اما ابن قضی تاریخ درگذشت بوزجانی را سوم ماه رجب سال 388 ثبت کرده است.
بوزجانی بدون تردید یکی از مشهورترین منجمان و مهندسان زمان خود بوده است این مطلب از قضاوتی که معاصران وی و مورخان بعدی درباره او کرده اند کاملا” پیداست. ابن ندیم در کتاب الفهرست که تقریبا” ده سال پیش از فوت بوزجانی آن را به
پایان رسانیده شرح احوال و آثار او را به تفصیل آورده و ابن فلکان که در حدود سه
قرن بعد از بوزجانی می زیسته در کتاب و فیات الاعیان که درباره مشاهیر نوشته و
فقط از چند تن از مهندسان نام برده، ترجمه حال بوزجانی را آورده و او را یکی از مشاهیر در علم هندسه نامیده و نوشته است که او را در این علم استخراجات غریبه است و افزوده شیخ ما کمال الدین الوالفتح موسی بن یونس که در علوم هندسه و حساب قدح اعلی و ید طولی داشت در وصف کتابهای ابوالوفا مبالغه داشت و در اکثر مطالعات خویش بر آنها اعتماد می کرد و قول ابوالوفا را در اثبات مقاصد خود حجت می آورد و چند کتاب از تالیفات ابوالوفا نزد وی بود و ابوالوفا را در استخراج اوتار تصنیفی نیکو و سودمند است.
بوزجانی گاهی در کارهای علمی با معاصر خود بیرونی بوسیله مکاتبه شریک مساعی می کرده است بیرونی در کتاب تحدید نهایات الاماکن نوشته است که در سال 387 هنگامی که او در خوارزم و بوزجانی در بغداد کسوفی را با قرارداد قبلی با هم رصد کرده و نتیجه را مقایسه کرده اند.
همچنین بیرونی در چند موضوع از آثار خود از رصد های بوزجانی یاد کرده و یا به مناسبتی از او نام برده و ازجمله در همان کتاب تحدید نهایات الاماکن نوشته است که ابوالوفا در محسبطی خود آورده که چندین سال به رصد میل اعظم پرداخته و آن را مساوی با 23 درجه و 35 دقیقه یافته و بیشتر رصدهای ابوالوفا در ایام عزالدوله (بختیار بن معزالدوله) در باب التبن بغداد انجام شد و بیشتر آنها در سالهای 365 و 366 صورت گرفته است.
ابوعلی حبوبی که معاصر بوزجانی بوده و ظاهرا” در حدود خوارزم می زیسته نیز با
بوزجانی مکاتبه داشته و دستوری برای محاسبه مساحت مثلث از او خواسته بوده و بوزجانی جواب او را در رساله مختصری داده بوده است و نیز ابونصر عراق در مقدمه رساله ((ا الفلکیه)) از نامه ای که بوزجانی به ابوعلی حبوبی در خصوص مسائل علمی نوشته بوده یا د کرده است.
اینکه بعضی از مولفان بوزجانی را استاد ابونصر عراق دانسته اند درست نیست .
اهمیت آثار ریاضی بوزجانی
الف) مثلثات
اهمیت آثار ریاضی بوزجانی بواسطه سهم بسزایی است که وی در پیشرفت علم مثلثات دارد. کتاب اعمال هندسی وی نیز بدیعترین کتاب و جالبترین اثری است که در دوره اسلامی درباره هندسه عملی پدید آمده است.
بخش مهمی از کتاب محسطی بوزجانی را می توان کتاب جامعی درباره علم مثلثات دانست که در آن دستورهای مهم مثلثات چه در مثلثات مسطح و چه در مثلثات کروی ثابت شده و در مسایل متعدد و متنوع مورد استعمال قرار گرفته است. در مثلث مسطح بوزجانی صحت روابط زیر را ثابت کرد و آنها را به کار بسته است .
بوزجانی این دستور را چنین بیان کرده است : (محاسبه جیب مجموع دو قوس و جیب تفاضل آنها به فرض آنکه هر یک از آن دو قوس معلوم باشد.جیب هر یک از دو قوس را در جیب تمام قوس دیگر که بر حسب دقایق شصتگانی بیان می کنیم ضرب کرده اگر مطلوب جیب مجموع باشد آنها را با جمع و اگر مطلوب جیب تقاضل باشد آنها را از هم کم می کنیم. در مثلث قائم الزاویه کروی بوزجانی دستورهای زیر را به دست آورده و آنها و را به کار بسته است (در این دستورهای B زاویه قائمه فرض شده است).
قدما این رابطه را کهالمروزه به قضیه سینوسها معروف است ((شکل منحنی)) و گاهی نیز در قانون الهیئه ؟؟ می نامیدند. وجه تسمیه آن به ((شکل منحنی)) این است که این رابطه منجمان را از به کار بردن ((شکل قطاع)) که به کار بستنش مشکل است بی نیاز می ساخت. البته کشف این رابطه بین ابونص عراق و بوزجانی و خنجدی و کوشیار حیلی که همه از ریاضیدانان ایرانی و معاصر یکدیگر هستند مورد بحث است. بیرونی در کتاب مقالید علم الهئیه شرحی در این باره نوشته و حق تقدم را در این باره با استاد خود ابونصر عراق دانسته است با این حال ظاهر امر این است که ابونصر عراق و بوزجانی هر یک جداگانه و مستقل از یکدیگر به این شکل دست یافته اند.
بوزجانی روشی نیز برای محاسبه جیب نیم درجه ابداع کرده و در محبسهای خود جیب و سهم و ظل مستوی و معکوس زوایای صفر تا نود درجه را رد 15 دقیقه به 15 دقیقه تا رابعه و خامسه (دستگاه شصتگانی) حساب کرده و آنها را در جدولی ثبت نموده است. و اگر نتایج محاسبات وی را به دستگاه اعشاری تبدیل کنیم تا هشت رقم
اعشاری آنها با مقدیر واقعی است. برای تهیه جدولهای ؟؟؟ وظل بوزجانی شعاع دایره را واحد اختیار کرده و اگر چه این فکر بدیع در بعضی از آثار بیرونی نیز دیده می شود ظاهرا” بوزجانی نخستین کسی است که آن را عملی کرده است. بوزجانی بعد
از بیان روابطی که بین خطوط مثلثاتی موجود است می نویسید: ((واضح است که اگر شعاع دایره را واحد بگیریم نسبت جیب تمام قوس به جیب آن مساوی با ظل مستوی (کتانژانت) خواهد بود)). کارادو نوشته است که گویی این عبارات را یکی از ریاضیدانان زمان ما به رشته تحریر درآورده است.
ب) هندسه:
کتاب اعمال هندسی بوزجانی مربوط به هندسه عملی است و در بین کتابهایی که مسلمانان در هندسه تالیف کرده اند بی نظیر است. در این کتاب سه مطلب مهم زیر بخصوص جلب توجه می کند:
یک : ترسیمات مختلف هندسی به وسله خط کش و فقط یک گشادگی دهالنه پرگار (که از ابتدا تا انتهای ترسیم ثابت نگاه داشته می شود) . این ترسیمات به قول وپکه نخستین نمونه یک نوع از مسائل هندسی هستند که در دوره رنسانس (سده های چهاردهم تا شانزدهم میلادی) عده ای از مهندسان را به خود مشغول داشت و از نیمه دوم سده هجدهم به بعد نیز چندین مهندس عالی مقام درباره آنها آثاری بوجود آوردند.
دو : تحل کامل و بدیع مساله زیر:
تقسیم یک مربع به عده معلومی مربعات یا تشکیل یک مربع با عده معینی از مربعات به وسیله پهلو به پهلو قرارد دادن آنها و بدون استفاده از قضیه قیثاغورث.
وپکه می نویسد که مطالعه این مبحث از کتاب اعمال هندسی بوزجانی تاثیری را که
بررسی کتاب دیوفنطس وی داشته است ظاهر می سازد و از طرفی که بوزجانی مساله ای را مطرح می سازد و آن را مورد بحث قرار می دهد می توان دانست که رابطه هایی که بین این مساله و بعضی از مطالب مربوط به نظریه اعدا موجود است از نظر وی پوشیده نبوده است.
سه : ساختن چند وجهیهای منظم او جند وجهی نیم منظم ) به طریقه ای غیر از روشهای متفاوت اقلیدس و پاپوس بکار بسته اند. به وجهی که به قول وپکه اگر قبول کنیم این مسئله (( استرئومتری)) در دست مهندسان مکتب اسکندریه در حال رکود نمانده بود ناچاریم بپذیریم که مسلمانان نیز وا گذاشتن آن به صورتی که آن را از مکتب مذکور فرار گرفته بودند اکتفا نکردند بلکه توانستند آن را به وجهی بدیع که قابل عرضه کردن به مورخان علوم است مورد بررسی قرار دهند .
علاوه بر سه مطلب فوق کتاب اعمال هندسی بوزجانی از جهات دیگر نیز جالب توجه است و باید مطالب آن را چداگانه مورد برسی قرار داد.
ج ) حساب:
کتاب حساب بوزجانی که عنوانش کتاب فی مایحتاج الیه الکتاب و العامل من علم الحساب است از جهت تاریخ علم حساب اهمیت دارد. این کتاب چنانکه از نامش پیداست . بیشتر مربوط به حساب عملی است و دارای هفت منزل و هر منزل آن دارای هفت باب است وبه همین جهت آن را کتاب المنازل السبع نیز می نامند .
بوزجانی در سه منزل اول این کتاب تعاریف و قاعده های مربوط به نسبت و ضرب و
تقسیم و مساحت را که در زمان او معمول بوده مدون نساخته و هر جا دیگران درباره آنها اشتباهی مرتکب شده بودنده اند آنها را تصحیح کرده است چهار منزل دیگر کتاب او مربوط به حساب عملی است در کتابهایی یوشکویجی و فرهنگ زندگینامه علمی درباره کتاب حساب بوزجانی بحث شده است. مباحثه در آکادمی علوم فرانسه راجع به بوزجانی :
در سده نوزدهم میلادی بحث مفصلی در آدکامی علوم کشورر فرانسه درباره کتاب محسبطی بوزجانی درگرفت که چند تن از دانشمندان فرانسوی در آن شرکت داشتند. این بحث از اینجا شروع شد که در 28 ماه فوریه سال 1836 لویی آمالی سدیو در آکامی علوم فرانسه اداعا کرد که ابوالوفای بوزجانی، منجمی که در سده دهم مسلادی می زیسته، اختلاف سوم حرکت ما را که واریاسیون نامیده می شود ( و تا آن موقع کشف آن را به تیکو براهه نسبت می دادند) کشف کرده بوده است سدیومتن عربی قسمتی از کتاب المحسطی ابولاوفای بوزجانی را که به زعم او مشتمل بر کشف مذکور بود با ترجمه فرانسوی آن در اختیار آکادمی علوم فرانسه گذاشت و آکادمی هیاتی را مامور بررسی این نکته شگفت انگیز تاریخ نجوم کرد و این دو سوال ذکر شده است چرا منجمان مسلمان بعد از وی از بآن سخنی به میان نیاورده اند؟ ثانیا” آیا قسمت مورد بحث از کتاب محبسطی بوزجانی بعد از زمان نیکو براهه به نسخه خطی کتاب بوزجانی ملحق نشده است.
این بحث از سال 1836 تا 1871 در فواصل زمانی مختلف از سر گرفته شد و بالاخره
هم به نتیجه نرسید اینکه بالاخره در ماه ژوئن سال 1892 کارا دو موضوع را از نومورد بررسی قرار داد و نظریه خود را درباره آن در مقاله ای در روزنامه آسیایی منتشر ساخت و نشان داد که نظریه سدیو درست نبوده است.
آثار موجود ریاضی بوزجانی:
1ـ کتاب مایحتاج الیه الکتاب و العمال من علم الحساب ـ کتاب المنازل السبع تفطی نام این کتاب را به صورت المنازل فی الحساب آورده است و در دره الاخبار نام آن به صورت المنازل ذکر شده و صاحب آن کتاب نوشته است : (( ابوالوفای بوزجانی از واصلان محل اعلی بوده است در ریاضیات و حساب و دلیل بر آن تصنیف اوست معنون به ((منزل)) و زیجی که ساخته است و حکیمی الجیب وقانع بوده است)).
این کتاب دارای هفت منزل و هر منزل آن دارای هفت باب است و ترجمه فارسی عنوانهای منازل آن از این قرار است منزل اول : در نسبت ، منزل دوم در ضرب و تقسیم، منزل سوم در مساحت، منرل چهارم در اعمال خراج ، منزل پنجم در تصدیف (صرافی) و مقیاسها (تقسیم به نسبت) ، منزل ششم در انواع گوناگون حساب که مورد احتیاج دوایر دولتی است و منزل هفتم در معاملات تجار .
بوزجانی این کتاب را به نام عضدالدوله دیلمی تالیف کرده است.
وپکه عنوانهای منازل و بابهای این کتاب را به زبان فرانسوی ترجمه کرده و قسمتهایی از آن کتاب توسط پژوهندگان مورد بررسی قرار گرفته است چند نسخه خطی از این کتاب در لندن و قاهره و رامپور و اسکوریال موجود است . احمد سلم سعید ان در سال 1971 میلادی متن عربی این کتاب را با مقدمه ای مفصل درباره تاریخ علم حساب (در 60 صفحه و تعلیقات بسیار مفید ( در 68 صفحه ) به چاپ رسانیده است.
2ـ کتاب فی مایحتاج الیه الصانع من اعمال الهندسه
نام این کتاب در الفهرست و تاریخ الحکماء نیامده ولی نسخه خطی نفیسی از آن که برای کتابخانه الغلیک نوشته شده بود در کتابخانه ایاصوفیا ( به شماره 27535 ) در استانبول موجود است. یک نسخه خطی ناقص از آن در کتابخانه امبروزیان واقع در شهر میلان هست که سوتر آن را بررسی و قسمتهایی از آن را به زبان آلمانی ترجمه کرده است.
شرحهای کتاب اعمال هندسی:
بر کتاب اعمال هندسی بوزجانی دو شرح نوشته شده است:
یک: شرح الاعمال الهندسیه (عربی) این شرح را کمال الدین این یونس نوشته و نسخه خطی آن به شماره 5357 در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.
دو: فتوحات غیبیه ( فارسی)
مولف این شرح محمد باقر یزدی است و نسخه خطی آن به شماره 5371 در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است
3ـ رساله فی ترکیب عدد الوفق فی المربعات
این رساله مربوط به ترکیب مربعات وفقی است و یک نسخه خطی آن در ایاصوفیا موجود است.
4ـ جواب ابی لوفا محمد بن الوزجانی عما ساله الفقیه الوعلی الحسن بن حارث الحبوبی عن ایجاد مساحه المثلث بدلاله الاضلاع بدون معرفه الارتفاع . ابوعلی حبوبی از بوزجانی خواسته بوده که دستوری برای محاسبه مساحت مثلث بدون بکار بردن ارتفاع آن تعیین کند و بوزجانی این رساله مختصر را در جواب او نوشته است یک نسخه خطی (در دو صفحه) از این رساله در جز و مجموعه ای در دمشق موجود است. داده و آن را به زبان انگلیسی ترجمه کرده و با تاریخچه مختصر مساله و حل آن و همچنین فتوکپی صفحات متن رساله در مجله ی تاریخ علوم عربی جلد 3 ، سال 1979 انتشار داده اند.
در دستور بوزجانی a,b,cاندازه های اضلاع مثلث هستند. البته در رساله مذکور دستور بدون بکار بردن رمزها و اصطلاحات کنونی و فقط بوسیله عبارات عربی بیان شده است . مولف بعد از اثبات دستور فوق در دستور دیگر نیز برای تعیین مساحت مثلث بر حسب اضلاع آن می دهد که البته با دستور فوق معادل است .
6ـ رساله فی السنبه و التعریفات:
نسخه خطی این رساله در کتابخانه مجلس و نیز در جزو یک جنگ در کتابخانه شخصی آقای حسن عراقی در تهران موجود است (سرگین).
خاطر نشان می کنم که موضوع باب اول از منزل اول کتاب المنازل السبع بوزجانی که ذکر شده در شماره یک آثار ریاضی بوزجانی گذشت عبارت است از ((فی معنی النسبه و …)).
5ـ المدخل الی صناعه الارثماطیقی
نسخه خطی این رساله در رامپور موجود است و نیز نسخه ی خطی رساله ای با عنوان رساله الارثماطیقی در تاشکند هست.
7ـ رساله فی جمع اضالع المرجحات و المکتبات:
این رساله را بوزجانی در پاسخ ابوبشر 0(یا یحیی) این سهل منجم تکوینی نوشته است و نسخه آن در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.
8ـکتاب المحبسطی:
سوتر نوشته است که شاید کتاب محبسطی ابوالوفای بوزجانی و کتاب زیج واضح او یک کتاب واحد بوده باشد و یا اینکه ذیج واضح جدوالی بوده که همراه محسبطی بوزجانی مورد استفاده واقع می شده است ولی چون محبسطی بوزجانی به صورت ناقص موجود است و کتاب زبج واضح او از بین رفته است نمی توان در این باره تحقیق کرد. کمدی نوشته است که بیرونی در وسائل خود طوری از این دو کتاب نام برده که گویی دو کتاب جداگانه بوده اند.
یک نسخه خطی از قسمتی از محبسطی بوزجانی در کتابخانه ملی پاریس موجود است این نسخه سابقا” در جزو کتابهای کتابخانه شاهرخ بوده ، زیرا در چند صفحه آن مهری با عبارت در متن قرانه کتب السلطان الاعظم شاهرخ بهادر ) دیده می شود . همین نسخه ناقص بود که مورد استفاده سدیو واقع شد و درباره آن گزارشی به آکادمی علوم فرانسه تسلیم کرد ).
بوزجانی خود در مقدمه محبسطی آن را چنین تعریف کرده است:
(( هر چند این موضوع را عده ای از دانسمندان متقدم مانند ابرجس و ابلو ینوس و بطلیموس و غیره پیش از این مورد توجه قرار داده اند، در این کتاب ما روشی اتخاذ کرده ایم که هیچیک از آنان نکرده اند . ما راه وصول به این معلومات را ساده تر و کوتاهتر کرد کم و روشهای متداولی که برای متعلمان دشوار بود مانند شکل قطاع و نسبت مولفه، اجتناب ورزیدیم و چنان کردیم که از نزدیکترین و ساده ترین راه بتوان این معانی را، که پیش از این وصول به آنها بسیار دشوار بود،
به دست آورد. علاوه بر این به روشهایی که قدما برای رسیدن به هر یک از این معلومات ایراد کرده بودند اکتفا نکردیم،، بلکه راههایی تازه و برهانهایی جدید آوردیم و همچنین معانی دیگری که در علم هیات مورد احتیاج شدید است و قدما آن را ذکر نکرده بودند و به آنها افزودیم. و نیز استدلالهای هندسی را از اعمال حسابی جدا ساختیم تا اگر مهندس و محاسبانی باشند که هر یک به فن دیگری آشنایی نداشته باشد بتوانند به تنهایی کتاب را مورد استفاده قرار دهند و کسی که در هر دو فن دست دارد از هر دو بهره مند گردد و برای هر یک از موضوعها مثالی آورده ایم تا مبتدی از آن کمک بگیرد و کسی که در اعمال حساب کار آزموده نیست آن را نقطه اتکایی قرار دهد . و همچنین جداول را با دقت کامل فراهم آوردیم و آنچه را اهل این فن قبلا” تهیه کرده بودند تصحیح کردیم. پس اگر کسی که به این کتاب نظر می افکند در جوابهای مسایل اختلافی درباره ثانیه های و ثالثه ها با آنچه مورد قبول است، مشاهده کرد نباید در صحت این کتاب
شک کند علت این اختلافات تقریبات زیادی است که در محسابه جیبها (سینوسها) و وترها و ضلعها (تانژانتها) که اصول اعمال حساب هستند به کار برده ایم.
مدتها دانشمندان مغرب زمین گمان می کردند که محسبطی بوزجانی ترجمه المحبسطی بطلیموس است ولی بعدا” سدیو و کارادو و وپکه درباره این محبسطی مقالاتی نوشتند و اشاره دادند که محبسطی بوزجانی کتابی است مستقل.
دانشمندان دوره اسلامی این محبسطی را به نام ابوالوفای بوزجانی می شناختند و در آثار خود از آن نام می بردند مثلا” بیرونی در کتاب تحدید النهایات الاماکن نوشته است و ابوالوفا در محبسطی خود گفته است که سالها ی فروان رصد کرده….)).
المحبسطی بوزجانی به سه جنس و هر جنس به مقالات و هر مقاله به انواع وفصول تقسیم می شود و عنوان جنس اول آن چنین است : در الامورالتی ان یقدم ذکرهای لحرکات الکواکب و عنوان این جنس با عنوان مقاله اول از کتاب الکامل که ابن ندیم به بوزجانی نسبت داده شباهت دارد و از این روست که دانشمندان غربی گمان کرده اند که شاید این محبسطی با کتاب الکامل و یا با زیج الواضح یکی باشد.
به نظر کارادوو می توان محبسطی بوزجانی را به سه بخش عمده تقسیم کرد (هر چند این تقسیم با تقسیم خود ابوالوفا متفاوت است) که بخش اول آن شامل علم مثلثات است و بخش دوم آن روش به کار بردن دستورهای مثلثاتی درباره رصد هاست و بخش سوم مربوط به نظریه سیارات است.
نام محبسطی بوزجانی در فهرستی که ابن ندیم از تالیفات بوزجانی بدست داده نیامده
است . علت این امر این است که ابن ندیم کتاب الفهرست را در سال 377 به پایان رسانیده و حال آنکه در محبسطی ابوالوفا از رصدهایی که در همان سال صورت گرفته گفت و گو شده است و بنابراین به احتمال قریب به یقیین تالیف محبسطی بوزجانی بعد از سال 377 پایان یافته. این فرض با فرض اینکه محبسطی بوزجانی یا کتاب الکامل یا زیج الواضح او که نامشان در الفهرست آمده است یکی باشد منافات دارد.
2 ـ جمال الدین صاحد ترکستانی
جمال الدین صاعد بن مصدق سعدی ترکستانی
(زنده در 712)
دانشمند و ریاضیدان و استاد کمال الدین فارسی و به قول او ((افضل الحکماء الماخرین )) بود وکمال الدین فارسی کتاب البصائوفی اختصار تنقیح المناظر را به نام او نوشت و در کتاب تنقیح المناظر او را استاد خود نامید. وی در سال 712 به تالیف می پرداخته است.
اثر ریاضی موجود وی : العلائیه (درحساب)
نسخه خطی این کتاب در اپسالا موجود است . ابوالحسن علی بن محمدبن کیخسرو بهمنی کتابی در حساب دارد که ممکن است شرح الغائیه باشد.
3ـ جوهری
عباس بن سعید جوهری
ریاضیدان و منجم (اواخر سده دوم و اوایل سده سوم)
در زمان خلافت مامون (198ـ218) شهرت و اعتبار داشت. ملخمی خبیر و ریاضیدانی عالی قدر بود و بیشتر به هندسه می پرداخت. ولی نخستین کسانی بود که در جهان اسلام به رصد پرداخته اند. درصد های نجومی که در سال 214 در بغداد و در سال 217 در دمشق صورت گرفت شرکت داشت.
ابن ندیم در الفهرست دو کتاب به نام وی ثبت کرده است : کتاب تفسیر کتاب اقلیدس و کتاب الاشکال التی زادها فی المقاله الاولی من اقلیدس. این دو کتاب ظاهرا” از بین رفته. وی مولف زیجی نیز بوده که مفقود شده است.
اصل عباس بن سعدی معلومم نشد اگر چه بعضی او را بدون ذکر ذلیل از اهل فاراب معرفی کرده اند.
آثار موجود ریاضی وی : 1ـ اصلاح کتاب اقلیدس
اصل این کتاب از بین رفته است . اما نصیر الدین طوسی در رساله در الشافیه عن الشک فی خطوط المتوازیه قسمتی از این کتاب را از قول عباس بن سعید نقل کرده است . در فرهنگ زندگی نامه علمی توضیحاتی درباره این قسمت خواهید یافت. نشاید این اصلاح الکتاب اقلیدس همان تفسیر کتاب اقلیدس بوده که نام آن را ابن ندیم آورده است.
کلمات کلیدی :
